هر اختراع و نوآوری ، تغییری را پدید می آورد که می تواند به نوبه خود فرصتی را برای کسانی بوجود آورد که بتواند از این فرصت استفاده بهینه کنند.
موسسات وسازمانهای تولیدی و خدماتی باید این امر مهم را تشخیص داده و به طور مداوم ،کالاها و خدمات جدید را ارائه دهند یا در جهت بهبود آن بکوشند . خلاقیت و نوآوری با توجه به ماهیتش بر ناشناخته ها دلالت دارد و با خود ریسک را به همراه می آورد که البته ممکن است نتایج رضایت بخشی را با توجه به مقادیر سرمایه گذاری شده در آن ، بوجود نیاورد .
در یک تعریف کلی می توان نوآوری را به عنوان هر ایده ای جدید نسبت به یک سازمان و یا یک صنعت و یا یک ملت و یا در جهان تعریف کرد .
تفاوت خلاقیت و نوآوری
خلاقیت ،اشاره آوردن به چیزی جدید به مرحله وجود دارد ، در حالی که نوآوری دلالت بر آوردن چیزی جدید به مرحله استفاده دارد.
نوآوری، عبارت است از عملی و کاربردی ساختن افکار و اندیشه های نو ناشی از خلاقیت ، به عبارت دیگر در خلاقیت اطلاعات بدست می آید و در نوآوری ،آن اطلاهات به صورتهای گوناگون عرضه می شود . اگر چه در عمل نمی توان این دو را متمایز ساخت ولی می توان تصور کرد که خلاقیت بستر رشد و پیدایی نوآوریها است . خلاقیت پیدایی و تولید یک اندیشه و فکر نو است در حالی که نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فکر است. از خلاقیت تا نوآوری غالبا راه طولانی در پیش است وتا اندیشه ای نو به صورت محصولی یا خدمتی جدید در آید زمانی طولانی می گذرد و تلاشها و کوشش های بسیار به عمل می آید . گاهی ایده و اندیشه ای نو از ذهن فرد می تراود و در سالهای بعد آن اندیشه نو به وسیله فرد دیگری به صورت نوآوری در محصول یا خدمت متجلی میگردد.
خلاقیت اشاره به قدرت ایجاد اندیشه های نو دارد و نوآوری به معنای کاربردی ساختن آن افکار نو و تازه است . به طور خلاصه می توان چنین نتیجه گرفت که خلاقیت اشاره آوردن چیزی جدید به مرحله وجود داشته و یا به معنای دلالت بر " پیدا کردن " چیزهای جدید است . هر چند که ممکن است به مرحله استفاده در نیاید .
نوآوری به عنوان هر ایده جدید است که در بر گیرنده توسعه یک محصول ،خدمات یا فرآیند می گردد که ممکن است نسبت به یک سازمان ،یک صنعت یا ملت و یا جهان جدید باشد .این نو آوریها به تغییر و انطباق بهتر سازمان با ایده های جدید منجر می شود .
فرآیند خلاقیت و نوآوری
مراحل خلاقیت ممکن است به فعالیت قوه درک و خرد انسان ، یا مراحل مجزا ولی بهم پیوسته تعریف شود که انسان را به رهیافتهایی هدایت کند . فرآیند خلاقیت به ترتیب در بر گیرنده مراحل روبرو شدن با ایده یا مشکل ،شدت روبرو شدن و روابط روبرو شدن با محیط است که فرد خلاق را احاطه کرده است .
( اتریک ، 1974) از صاحب نظران مدیریت ، فرآیند خلاقیت را از اندیشه تا عمل به سه مرحله :بوجود آوردن اندیشه ،پرورش اندیشه و به کارگیری اندیشه تقسیم کرده است .
( البرشت ، 1987) مراحل خلاقیت علمی و قابل را که از پنج مرحله تشکیل شده است ، پیشنهاد می کند این مراحل به ترتیب عبارتند از: جذب اطلاعات ، الهام ، آزمون، پالایش و عرصه .
البرشت معتقد است که شخص خلاق ،اطلاعات پیرامون خود را جذب می کند و برای بررسی مسائل، رهیافتهای مختلفی را مورد بررسی قرار می دهد . زمانی که ذهن فرد خلاق از اطلاعات خام انباشته شد ، به طور غیر قابل محسوس شروع به کار می کند و پس از تجزیه و تحلیل و ترکیب اطلاعات ،رهیافتی برای این مسئله پیدا می کند .
تکنیک های خلاقیت و نوآوری
برای اینکه خلاقیتی ایجاد و پرورش یابد بایستی فنون و تکنیک هایی رعایت گردد . محققان : مختلف فنونی را ذکر کرده اند که به مهمترین آنها اشاره می شود :
1- یورش فکری ( BRAIN STORMING ) یا طوفان مغزی : این تکنیک را نخستین بار دکتر الکس ،اس،اسبورن مطرح کرد و چنان مورد استفاده و استقبال مردم و سازمانها در غرب قرار گرفته که جزئی از زندگی آنها شده است ، یورش فکری در واژه نامه بین المللی و بستر چنین تعریف شده است :
اجرای یک تکنیک گرد همایی که از طریق آن گروهی می کوشند راه حلی برای یک مسئله بخصوص با انباشتن تمام ایده هایی که در جا بوسیله اعصا ارائه می گردد بیابند . یعنی انتقادی از هیچ ایده ای جایز نیست . به هر ایده ای هر چند نامربوط خوش آمد گفته می شود.
هر چه تعداد ایده ها بیشتر باشد بهتر است .کیفیت ایده ها بعدا مورد توجه قرار می گیرد .افراد به ترکیب کردن ایده ها تشویق می شوند و از آنها خواسته می شود که نسبت به ایده دیگران اشراف پیدا کنند .
2- الگو برداری از طبیعت ( BIONICS ) : یکی از تکنیک های خلاقیت و نوآوری که در ابداعات فنی کاربرد گسترده و موفقی داشته ، تکنیک تقلید و الگوبرداری از طبیعت است .
ابداعاتی که در زمینه علم ارتباطات و کنترل در دهه های اخیر شکل گرفته اند. برنامه ریزی های رایانه و موضوع هوش مصنوعی همه با الگوبرداری و تقلید از فعالیت های مغز آدمی انجام شده اند و روند فعالیتها به گونه ای است که در آینده با ادامه این کار فنون و ابزارهای بدیع و جدیدی ساخته خواهند شد .
3- تکنیک گروه اسمی ( NOMINAL GROUPING ) : گروه اسمی نام تکنیکی است که نیز تا حدودی در صنعت رواج یافته است. فرآیند تصمیم گیری متشکل از پنج مرحله است : اعضا گروه در یک میز جمع می شوند و موضوع تصمیم گیری به صورت کتبی به هر یک از اعضا داده می شود و آنها چگونگی مسئله را می نویسند ؛ هر کسی به نوبه ، یک عقیده را به گروه ارائه می دهد ؛ عقاید ثبت شده در گروه به بحث گذارده می شود تا مفاهیم برای ارزیابی روشنتر و کاملتر شود ؛
هر یک از اعضا مستقلاو مخفیانه عقاید را درجه بندی می کنند ؛ ! تصمیم گروه آن تصمیمی خواهد بود که درمجموع بیشترین امتیاز را بدست آورده باشد .
شرایط ایجاد خلاقیت و نوآوری
نویسندگان مختلف شرایط و زمینه های متفاوتی را برای بروز خلاقیت در نظر دارند به هر حال راه های عمده ای که میتواند محرک خلاقیت باشد ، عبارتند از:
فضای خلاق : یکی از راه های مهم ظهور نوآوری بوجود آوردن فضای محرک خلاقیت است .بدین معنی که مدیریت باید همیشه آماده شنیدن ایده هایی جدید از هرکس در سازمان باشد . در واقع سازمان باید درجستجوی این گونه فکرها باشد و تنها منتظر ارائه اندیشه جدید نماند . بکارگیری سیستم مدیریت استعداد (TAIENT MANAGEMENT SYSTEM =TMS) ابزار موثری در سازمان به شمار می رود. مدیران با بکارگیری این ابزار میتوانند مهارتهای کارکنان مستعد را به طرز صحیحی گسترش دهند .ممکن است شما با افراد مستعد زیادی برخورد کنید که در سازمانی مشغول به کارند ولی نمی توانند نتایج قابل توجهی را تولید کنند. این بخاطر فقدان سیستم مدیریت استعداد مناسب روی می دهد . سیستم مدیریت استعداد چهار عنصر دارد : جذب استعدادها ،حفظ استعدادها ،اداره و مدیریت استعدادها و کشف استعدادها .
2- دادن وقت برای خلاقیت : موسسات برای این منظور می توانند دفتر مخصوصی را برای هر یک از کارکنانی که شایستگی لازم را دارند اختصاص دهند.
3- برقراری سیستم پیشنهادها : یکی از روشهای ترغیب خلاقیت برقراری سیستم دریافت پیشنهادها است بدین ترتیب روشی برای ارائه پیشنهادها فراهم می شود .
4- ایجاد واحد مخصوص خلاقیت : گاهی گروه خاصی از کارکنان برای نوآوری و خلاقیت استخدام می شوند و در بعضی سازمانها این گروه را واحد تحقیق و توسعه می نامند .این گونه واحدها وقتشان را صرف یافتن ایده های جدید برای ارائه خدمات یا ساختن محصول ،فناوری می کنند و گاهی تحقیق محض انجام میدهند.این گونه تحقیقات برای پیشرفت دانش بدون تلاش برای یافتن کاربرد فوری آن صورت می گیرد .البته بعدها این اندیشه های محض میتواند جنبه کاربردی داشته باشد . ولی امروزه تحقیقات کاربردی بیشتر معمول و مورد توجه است.
ویژگی های افراد خلاق و نوآور
افراد از نظر خلاقیت متفاوت اند . کسی که زندگی خلاق دارد ،احساس توانمندی را در خود پرورش می دهد ،با مهر و محبت ناکامی ها را می پذیرد و نیروهایش را در راه تحقق اهدافی که دارد بسیج می کند.
ایام گرانبهای عمر را به بطالت تباه نمی کند ،خوب میداند که بیکاری و وقت گذرانی به فراغت پرداختن بیش از اندازه اسباب تکدر خاطر می شود .
انسان خلاق دلبسته مادیات نیست .اتومبیل های گران قیمت ،لباس های فاخر و خانه های مجلل ممکن است خوب باشند اما اصل نیستند .
انسان خلاق سعادت را در القاب و زندگی در محلات مشهور و خوش آب و هوا جستجو نمی کند.
انسان خلاق از سرگرمیهای انفعالی فاصله می گیرد . از انگاره های انفعالی حذر می کند و علاقمند و با نشاط در جهت هدف هایش گام بر می دارد. به قدری محو زندگی است که فرصتی برای خود خواهی پیدا نمی کند و جان کلام آنکه ، مشتاق و هدف گر است . احساس جوانی دائم دارد ،احساسی که همه به آن نیاز دارند ، متاسفانه اغلب از آن محروم هستند. اگر چنین است زمان برنامه ریزی است ،زمان ایجاد تصویر ذهنی سالمی است که اساس زندگی خلاق است ،زمان شروع و شروع هرگز دیر نیست .
ویژگی سازمانهای خلاق و نوآور سازمانها و شرکتها بر برهه ای از زمان که تحت عناوین مختلف از جمله ،عصر دانش ،عصر فراصنعتی ،عصر جامعه اطلاعاتی ،عصر سرعت و بلاخره عصر خلاقیت و نوآوری مطرح شده است . خود را در جهت مدیریت تغییرات شتابان و دگرگونیهای ژرف جهانی آماده می سازد . به گونه ای که خلاقیت و نوآوری به عنوان اصلی اساسی از عوامل مهم بقای سازمانها و شرکتهای جوان پذیرفته شده است . براساس این استدلال ،کشورهای پیشرفته بر آموزش خلاقیت تاکید بسیار کرده و در این راستا از انتخاب افراد خلاق ،نوآور و آینده نگر،که رهیافتهای بدیع و خلاق برای مسائل پیچیده ارائه کنند توجه خاص مبذول داشته اند .
سازمانها خلاق خصوصیات ویژه ای را دارا هستند . مهمترین ویژگی این سازمانها انعطاف پذیری آنها در رویارویی با بحرانهایی است که غالبا ناشی از رقابت های اقتصادی است . یکی از دلایل معرفی نظریه اقتضایی مدیریت ،تاکید بر این موضوع دارد. سازمانهای انعطاف پذیر با مسائل و تنگناها برخورد منطقی و محققانه داشته ،در صورت نیاز به تغییر و تحول ،پس از بررسی دقیق و عالمانه آن را اعمال می کنند .ساختار خلاق، نمایانگر روابط واحد های آن و نشان دهنده میزان انعطاف پذیری آن است .
سازمانهایی که دارای ساختار غیر قابل انعطاف باشند،برای ایجاد همکاری و وحدت در دوران بحران ، دچار آشفتگی می شوند.
نگرش جدیدی دیگر تحت عنوان نگرش مدیریت بر مبنای انتظارات ( MANAGEMENT BASE EXPECTED = MBE) مطرح شده است که سعی در توسعه انتظارات والای انسانی دارد .این نگرش برتر و والاتر از سایر نگرشها ست ،زیرا به جای تاکید عناصر عقلایی و عینی مدیریت ،بر عنصر انسانی تکیه می کند ، چون با این نگرش مدیر تشویق می شود تا امر هدایت و رهبری را بر اساس نظارت انجام دهد . کلیه طرح های سازنده ،اقدامات و عملیات از انتظارات سرچشمه گیرند.
نتیجه گیری :
ایده های جدید با اندیشیدن بدست می آید . که در آن ذهن به طور عمیق با یک مسئله درگیر می شود و به تجسم آن می پردازد و با حذف و یا ترکیب واقعیتهای موجود ،به روشن شدن فکر جدید کمک می کند .بینشی بدین ترتیب حاصل می شود، قوه تصور را در یافتن فکر های جدید تغذیه می کند .منشا فکر جدید، قوه تصور و تخیل است نه قدرت منطقی بشر . سرنخهای مختلفی که بدست می آید ، مورد ارزیابی قرار گرفته و بهم ربط داده می شود تا بهترین فکر بدست آید.
افکار بشری به یکدیگر ارتباط دارد و بافت به هم پیوسته ای را تشکیل می دهند به همین دلیل قدرت تداعی را ایجاد و ظهور یک فکر جدید بسیار کار ساز و موثر است به طور کلی ،وجود محیط خلاق از مهمترین عوامل رشد خلاقیت است در محیط نا مطلوب برای پرورش خلاقیت از اندیشه های جدید و نو بیشتر انتقاد میشود و تمایلات دگرگونی و تغییر در با مقاومت و ممانعت تقابل می کنند .
یکی از روشهای مهم متبلور کردن خلاقیت بوجود آوردن فضای محرک ،مستعد و به طور کلی خلاق است بدین گونه که مسئولان سازمان باید به طور مستمر آمادگی شنیدن اندیشه های بدیع و نوین را داشته باشد و نظارت جدید و ارائه های تازه را تقویت کنند متاسفانه بسیاری از مدیران می توانند چنین جوی را در سازمان خود بپذیرند. آنها نمی توانند فرآیند مستمر تغییر را ،که لازمه خلاقیت است،به صورت دائم تحمل کنند .

صدیقه ایمانی _ دبیر دبیرستان های ساری